پی ریزی دقیق و حساب شده امور اداری دوره صفویه
دراین زمان دین اسلام رسمیت یافت و مردم از پادشاهان صفوی بسیار حمایت می کردند و آنها را پاک و مقدس می دانستند و در این زمان مشاغل متعدد اداری به وجود آمد .
در این زمان نظارت امور استانهای مملکت در دیوان ممالک متمرکز گردیده ، اگر چه در عمل نمی توان که این دیوان نظیر ( وزارت کشور ) و به کلی دور از منافع و نظرات شاه بود . یعنی مستقلاً بکار می پرداخت ، اما باز انتصاب مادام العمر حکام ، علقه و سنخیت آنان با استان تحت حکومتش خویش و ترتیب کار دستگاه اداری گونه ای اعتماد واطمینان به ساکنین استانها می داد .
« روش عمومی اداری صفویه عبارت است از : ایجاد بین قوا و نیروهای موجود در ادارات وبه وجود آوردن نظارت کنندگان مستقل در آن سازمانها است » [1]
گفته شاردن « دستگاه اداری دولت صوفی بسیار ؟؟؟ و پیچیده بود و مقصود و هدف آن عبارت بود از برقرار یک نظارت دقیق بر جریان ؟؟؟؟ امور و بعلاوه ارضاء امیال و خواهشهای بعضی ارباب منصب و مقام »
او می گوید : « جریان امور اداری ایران بسیار ؟؟؟؟ است ولی تنها چیزی که می توانیم با اطمینان بگویم این است که هرچیز در آنجا چنان دقت و ترکیب صحیحی دارد که هرکس هر وقت که بخواهد ممکن است اطلاع دقیق و صریح از آنچه شاه خواهد کرد و وقت که باشد به دست آورد .» [2]
از مطالعه درباره امور صفوی چند نکته مهم در انجام ا مور اداری آن دوره می توان استخراج کرد که در موفقیت ای دوره نقش مهمی داشته است .[3]
1 ـ رضایت مردم از امور اداری و رسیدگی به مشکلات آنها و جلب اعتماد ایشان
2 ـ ایجاد نظارت دقیق بر کارهای افراد منسوب شده در امور اداری
3 ـ دسته بندی امور و واگذاری دو بخش زیر نظر یک فرد یاگروهی از افراد
4 ـ انعطاف پذیری و تشریک مساعی در امور درباری
5ـ « وجود وزیر و وکیل و رئیس دیوان عالی بعد از پادشاه که می توانستند زمان امور رادردست گیرند »[4]
کوتوال
سرداران
؟؟؟؟؟
مستوفی
خلفاء : ضابطان
ریش سفیدان
کد خدایان
راهداران
کلانتران
داروغکان
مکان اداری : در این زمان دیوان ها گاهی قسمتی جدا از کاخ بودند که با ورودی های فرعی به آن راه می یافتند .
به گفته استاد یوزسکی قسمت دیوانیان از دری وارد قصر می شوند که به قسمتی از قصر هم راه داشت و به قسمت خاص راه می یافت و آن را خلوت خانه می نامیدند .
از زمان صفویه بعد بیشتر دیوان خانه ها معمولاً در بدنه میدانهای اصلی شهر قرار می گرفتند که این خود نشانه حضور فضاهای اداری دربافت خود مردم و پیوندشان با مردم است که در این باره بسیار از زمان صفویه در اواخر صفویه وبعد از آن نیز امور ایران و اوضاع اداری وضعیت سامان یافته ای به آن شکل نگرفته است .
« به طور کلی احوال اداری ایران مخصوصاً در دوره قبل از صفویه ترتیب دیوان خلاصه می شود ، از عهد صفویه و به بعد از آن ترتیب دیوان تا حدی تفاوت یافته است ولیکن تاریخ احوال اداری ایران در واقع روی هم رفته عبارت است از تاریخ دیوان »[5]
[1] - به گفته استاد مینورسکی خاورشناس معروف در کتاب تذکره الملوک
[2] - جلد 5 سفرنامه ص 444 تا 451
[3] - برای کسب اطلاعات بیشتر رجوع کتاب سازمان تشکیلات اداری صفوی استاد مینورسکی ترجمه مسعود رجب نیا
[4] - برگزیده از کتاب صفویه از ظهور تا زوال . رسول جعفریان دفتر 4 ص 95
[5] - تاریخ ایران بعد از اسلام ص 123 پاراگراف دوم