ایستادن در برابر خداوند و سخن گفتن با او 5 بار در روز اجتماع در مسجد، محلی که نه تنها عبادتگاه بلکه مرکز همه فعالیت های یک جامعه اسلامی است سبب شد که بنای مساجد ایران به سرعت پا بگیرد این بناها در آغاز بسیار ساده بودند و بر اسا فنون و مصالح ساختمانی و سبک های محلی ساخته می شدند. مساجد آغازین ایرانی، نسبت یه ساختمان های ساسانی چندان عظمت و ابهتی نداشتند. متاسفانه هیچ نمونه ای از این مساجد بر جا نمانده است لیکن تاریخ نویسان آنها را بسیار وصف کرده اند مثلا این مساجد غالبا ساختمان هایی بوده اند که در آنها به جز نیایش پنج گانه روزانه به آموزش خواندن و نوشتن و تعلیم تا مدارج بالای علمی از صرف و نحو فلسفه و حکمت و حتی دانش های غیر دینی پرداخته می شد علاوه بر ان مسجد مرکز تجمع سیاسی اجتماعی مردم نیز بوده است، اطلاعات سیاسی- نظامی و اجتماعی در مسجد در دسترس مردم گذارده می شد از این رو باید روز به روز بر وسعت مساجد افزوده شود و نخستین مساجد ایرانی، از سده اول هجری ساختمان های کاملی بودند که برای ساختن آنها هزینه های زیادی صرف می شد و بر اسا سقف کهن ایران در معماری آن تزئینات پر خرجی به کار می رفتو با این حال مساجد نقشه و طرح ثابت نداشتند و به طور کلی 3 گونه مسجد در سده های نخست اسلامی در ایران به وجود آمده بود: 1 مسجد قبه کنبدی بر بالای اتاقی چهار گوش که از آتشکده های ساسانی (چهار تاقی ها) اقتباس شده بود، 2 ایوان باز با طاق ضربی ساده به سبک ایوان مداین، 3 صحن باز با رواق هایی در اطراف آن که به سبک عربی مشهور است. اما سه گونه به زودی از میان برفتند و طی 3 سده ی نخستین مساجد زیادی ساخته شد که آنها از شیوه های معماری ساسانی و مناسب با نیازهای اسلامی استفاده شده بود.
از این گونه مساجد آثار چندانی بر جا نمانده است لیکن تاریخ نویسان و جهانگردان توصیف های زیادی از زیبایی شکوه و ارایش چشم گیر آنها کرده اند در ایران سده های نخست اسلامی معماری را چیره دست زیادی بودند که می توانستند سنت های معماری ساسانی را در بناهای گوناگون جاری و عملی سازند. به همین دلیل در دو سده نخست از روش ها مصالح و سبک های ساسانی استفاده شد و حتی تا سده هفتم هجری نیز می شد بناهایی با شیوه و سبک ساسانی در تمام ایران مشاهده کرد که پیوسته الهام بخش ساختمان تازه و نو می شدند. لیکن کهن ترین مسجد باقی مانده از سده های نخستین یکی مسجد فهرج در نزدیکی یزد است که بارها باز سازی شده و شکل آغازین خود را از دست داده است و دیگری مسجد «تاری خانه» یا تاریک خانه دامغان است که خوشبختانه تا اندازه ای شکل نخستین خود را حفظ کرده است.